Planowany rozwój polskich dróg wodnych zagrożeniem dla kulturowych usług rzek

Krzysztof Kasprzak, Beata Raszka

Abstrakt


Doliny rzek z ich ogromną zmiennością przyrodniczo-kulturową stanowią unikatowy typ krajobrazu, wymagający szczególnej ochrony. Wykorzystanie właściwości przyrodniczych i wartości gospodarczych rzek związane jest z zachowaniem świadczonych przez nie usług zaopatrzeniowych, regulacyjnych, wspomagających i kulturowych, co ściśle uzależni one jest od prowadzonej ochrony ekosystemów i krajobrazów rzecznych w warunkach istniejącego i przyszłego zagospodarowania. W warunkach naszego kraju dotyczy to zwłaszcza planowanego zagospodarowania rzek dla potrzeb śródlądowego transportu wodnego. Chociaż Polska posiada dogodny przestrzenny układ dróg wodnych, to jednak wskutek wieloletnich zaniedbań związanych z brakami w zakresie inwestycji oraz utrzymania i złego stanu technicznego istniejącej infrastruktury nie spełniają one w znacznej części wymagań stawianych drogom wodnym o znaczeniu międzynarodowym. Przedstawiane są różne – a w obecnych warunkach przyrodniczych i gospodarczych – wręcz utopijne sposoby zagospodarowania dużych rzek w Polsce jako dróg wodnych. Wszystkie te wizje łamią konstytucyjną zasadę zrównoważonego rozwoju oraz wiele międzynarodowych i krajowych zasad prawnych związanych z ochroną europejskiego dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Na rzeki patrzy się jedynie pod kątem zasobów, nie dążąc do – wynikającego jednoznacznie z Ramowej Dyrektywy Wodnej – obowiązku Polski do osiągnięcia dobrego stanu wód. Spełnienie założonych normami międzynarodowymi warunków nawigacyjnych, możliwych do uzyskania wyłącznie w rezultacie ogromnej rozbudowy infrastruktury technicznej, odbędzie się praktycznie kosztem likwidacji rzek.  Ochrona dziedzictwa kulturowego nie jest w ogóle brana pod uwagę. Trudno w takiej sytuacji mówić o usługach ekosystemowych (krajobrazowych) rzek, w tym usługach kulturowych, które praktycznie zostaną całkowicie bezpowrotnie zniszczone, a ich odtworzenie lub kompensacja przyrodnicza są niemożliwe.


Słowa kluczowe


śródlądowe drogi wodne; usługi ekosystemowe; usługi kulturowe; ochrona dolin rzek

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Gacka-Grzesikiewicz E. (red.) 1995, Korytarz ekologiczny doliny Wisły. Stan – Funkcjonowanie – Zagrożenia, IUCN – The World Conservation Union, Foundation IUCN Poland, Warszawa, 220 pp

Kowalczyk M., Kulczyk S. 2012, Ecosystem services in tourism research; case study of aquatic recreation, „Ekonomia i Środowisko”, 2 (42), s. 200-208

Kronenberg J., Bocheński M., Dolata P.T., Jerzak L., Profus P., Tobółka M., Tryjanowski P., Wuczyński A., Żołnierowicz K.M. 2013, Znaczenie bociana białego Ciconia ciconia dla społeczeństwa: analiza z perspektywy koncepcji usług ekosystemowych, „Chrońmy Przyr. Ojcz.”, 69 (3), s. 179-203

Lewandowski W., Kowalczyk R., Bienias, Sł., Bienias A., Bernatek A., Jakiel M., Górny M., Kupczyk-Kuriata P., Duduś L., Gorczewski A., Podgórski T 2015, Program Ochrony Północnego Korytarza Ekologicznego, Fundacja WWF Polska, Warszawa, 148 s

Millenium Ecosystem Assessment 2005, Ecosystems and Human Well-being: Synthesis, Island Press, Washington. DC, 155 pp

Olaczek R. 2006 (2007), Milenijna Ocena Ekosystemów – czy nowy Raport U’Thanta? W: T.S. Olszewski, R. Afranowicz., Bociąg K. (red.), Współczesne kierunki badań botanicznych – w 80. rocznicę urodzin Profesor Hanny Piotrowskiej, „Acta Bot. Cassubica”, 6, s. 23-32

Raszka B., Hełdak M. 2013, Świadczenia ekosystemów w polityce przestrzennej gmin powiatu wrocławskiego, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 124 s

Raszka B., Kalbarczyk E., Kasprzak K., Kalbarczyk R. 2016, Ochrona i zarządzanie krajobrazem kulturowym, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 172 s

Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2018, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 915 s

Solon J. 2008, Koncepcja „Ecosystem Services” i jej zastosowania w badaniach ekologiczno-krajobrazowych, W: T.J. Chmielewski (red.), Struktura i funkcjonowanie systemów krajobrazowych: meta-analizy, modele, teorie i ich zastosowanie, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 22, s. 25-44

Weiner J. 1999, Życie i ewolucja biosfery, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 591 s

Akty prawne

Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawiona), sporządzona w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r., Dz. U. z 1996 r., Nr 120, poz. 564

Europejska Konwencja Krajobrazowa sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98

Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 2002 r., Dz. U. Nr 184, poz. 1532

Konwencja o ochronie światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji, Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190

Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r., Dz. U. z 1978 r. Nr 7, poz. 24

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dz. Urz. WE L 103 z 25.04.1979, str. 1, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, str. 98, z późn. zm

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102, z późn. zm

Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej, Dz. U. z 2017 r. poz. 2128, tj. z późn. zm

Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”, Dz. U. Nr 98, poz. 1067, z późn. zm

Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o uchyleniu ustawy o ustanowieniu programu wieloletniego „Program dla Odry – 2006”, Dz. U. poz. 1856, z późn. zm

Ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o ratyfikacji Europejskiego porozumienia w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (AGN), sporządzonego w Genewie dnia 19 stycznia 1996 r., Dz. U. z 2017 r poz. 186

Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, Dz. U. z 2018 r. poz. 2268, tj. z późn. zm

Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 20130, M. P. z 2012 r. poz. 252

Uchwała Nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Kraju 2020, M. P. poz. 882

Uchwała Nr 6 Rady Ministrów z dnia 22 stycznia 2013 r. w sprawie Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.), M.P. poz. 75

Uchwała Nr 79 Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2016 r. w sprawie przyjęcia „Założeń do planów rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2030”, M. P. poz. 711

Uchwała Nr 8 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie przyjęcia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), M. P. poz. 260

Uchwała Nr 67 Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2019 r. w sprawie przyjęcia „Polityki ekologicznej państwa 2030 – strategii rozwoju na obszarze środowiska i gospodarki wodnej”, M. P. poz. 794

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych, Dz. U. Nr 77, poz. 695

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 2019 r. w sprawie śródlądowych dróg wodnych, Dz. U. poz. 1208

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000, Dz. U. z 2014 r. poz. 1713

Oświadczenie Rządowe z dnia 14 września 1976 r. w sprawie ratyfikacji przez Polską Rzeczpospolitą Ludową Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego przyjętej w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji, Dz. U. Nr 32, poz. 191

Oświadczenie Rządowe z dnia 26 stycznia 1978 r. w sprawie przystąpienia Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej do Konwencji o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzonej w Ramsarze dnia 2 lutego 1971 r., Dz. U. Nr 7, poz. 25.

Oświadczenie Rządowe z dnia 20 marca 1991 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Europejskiej Konwencji o ochronie dziedzictwa archeologicznego (poprawionej), sporządzonej w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r., Dz. U. z 1996 r., Nr 120, poz. 565

Oświadczenie Rządowe z dnia 8 maja 2002 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o różnorodności biologicznej, sporządzonej w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r., Dz. U. Nr 184, poz. 1533

Oświadczenie Rządowe z dnia 6 kwietnia 2017 r, w sprawie mocy obowiązującej Europejskiego porozumienia w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (AGN), sporządzonego w Genewie dnia 19 stycznia 1996 r., Dz. U. poz. 1138

Netografia

Dokument Implementacyjny do Strategii Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.). Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014, 127 str. (https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/dokument-implementacyjny-do-strategii-rozwoju-transportu)

Ekspertyza w zakresie rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2030. Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Warszawa 2016, 76 str.

(https://mgm.gov.pl/wpccontent/uploads/2017/11/ekspertyza_rozwoju_srodladowych_drog_

wodnych.pdf)

Funkcjonowanie żeglugi śródlądowej. Informacja o wynikach kontroli (KIN-4101-04/2013, nr ewidencyjny: 188/2013/P/13/079/KIN). Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2014, 51 str.

(https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/prosta/)

Grygoruk M., Jabłońska E., Osuch P., Trandziuk P. 2018. Analysis of selected possible impacts of potential E40 International Inland Waterway development in Poland on hydrological and environmental conditions of neighbouring rivers and wetlands – section between Polish-Belarusian border and Vistula River. Frankfurt Zoological Society, 47 pp. (https://www.ratujmyrzeki.pl/dokumenty/E40_raport_2019.pdf)

Interpelacja nr 31088 do ministra gospodarki morskiej i żeglugi śródlądowej w sprawie budowy drogi wodnej E40 z dnia 16.04.2019 r. (posłanka Ewa Lieder) (https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/interpelacje.xsp?page=99)

Odpowiedź na interpelację nr 31088 w sprawie budowy drogi wodnej E40 z dnia 8.05.2019 r. (odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej Anna Moskwa) (https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=BBZHHC)

Odbudowa drogi wodnej E40 na odcinku Dniepr-Wisła: od strategii do planów. Final Feasibility Study Report. Instytut Morski, Gdańsk, 2015, 174 str.

(https://docplayer.pl/27851116-Odbudowa-drogi-wodnej-e40-na-odcinku-dniepr-wisla-od-strategii-do-planow.html)

Pawlaczyk P., Ławicki Ł., Świerkosz K., Żurek R. 2016, Wstępna ocena ryzyka oddziaływania Rządowej „Strategii Rozwoju Śródlądowych Dróg Wodnych w Polsce na lata 2016-2020 z perspektywą do 2030 r.” na przyrodnicze obszary chronione. Klub Przyrodników, Świebodzin (https://www.kp.org.pl/pl/gospodarka-wodna/opinie-klubu-przyrodniow-w-sprawach-gospodarki-wodnej/1968-wstepna-ocena-ryzyka-oddzialywania-rzadowej-strategii-rozwoju-srodladowych-drog-wodnych-w-polsce-na-lata-2016-2020)


Odniesienia

  • Obecnie brak jakichkolwiek odniesień.


Copyright (c) 2020 Krzysztof Kasprzak, Beata Raszka


Copyright ©  Turystyka Kulturowa 2008-2024. ISSN 1689-4642