Albumy malownicze z widokami zabytków architektury oraz ich znaczenie dla początków krajoznawstwa na ziemiach polskich w XIX wieku

Ewa Skotniczna

Abstrakt


Celem artykułu jest próba wykazania bezpośrednich związków pomiędzy wydawnictwami albumowymi z widokami zabytków architektury a początkami zainteresowań krajoznawczych na ziemiach polskich w XIX wieku. Określenie „album malowniczy” (inaczej „album graficzny”) oznacza wydawnictwo o charakterze ilustracyjnym, w którym dominuje warstwa wizualna, natomiast tekst pełni na ogół funkcję poboczną, objaśniającą. W skład albumu wchodziły serie od kilku do kilkudziesięciu odbitek graficznych wzbogaconych o stosowne opisy historyczne. Albumy malownicze były wydawnictwami o przemyślanej koncepcji, mającej na celu stworzenie dzieła kompleksowego, łączącego aspekty artystyczne, ikonograficzne, historyczne oraz edukacyjne. Pierwsze tego typu publikacje pojawiły się na ziemiach polskich już na początku XIX wieku, by zyskać popularność w drugiej połowie stulecia. Albumy malownicze stanowiąc wymierny efekt podróży malowniczych
i krajoznawczych podczas których artyści odtwarzali z natury ważne z punktu widzenia historycznego i kulturowego zabytki, spełniały szereg funkcji rzutujących na podniesienie poziomu zainteresowania turystyką krajową nakierowaną na poznawanie zabytków architektury.  Co więcej, tego rodzaju wydawnictwa ilustrowane stanowić mogły istotny czynnik wpływający na kształtowanie się kanonu krajoznawczego ziem polskich w XIX wieku, sytuując się obok popularnych wówczas przewodników turystycznych.


Słowa kluczowe


albumy malownicze; grafika; zabytki; architektura; krajoznawstwo; XIX wiek

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Album Kaliskie ułożone i opisane przez Edwarda Staweckiego. Rysunki S. Barcikowskiego,1858,

seria 1, Warszawa

Album Szczawnickie czyli nabrzeża Górnego Dunajca w dwudziestu czterech widokach rysowane

z natury przez J. Szalaya,1858, Kraków

Album widoków i okolic Warszawy rysowane i litografowane z natury przez J. Ceglińskiego

i A. Mayuszkiewicza,1859, Warszawa

Album Wileńskie staraniem i nakładem J. K. Wilczyńskiego, 1842–1875, Paryż

Album widoków historycznych Polski poświęcony rodakom. Zrysowany z natury przez Napoleona

Ordę. Przedstawiający miejsca historyczne od początku chrześcijaństwa w Polsce

(R. 965), ruiny zamków z czasów wojen tureckich, tatarskich, krzyżackich, kozackich,

szwedzkich. – Piękne rezydencye, świadczące o przeszłości i cywilizacji w tym kraju, oraz

miejsca urodzenia ludzi wsławionych orężem, piórem lub nauką, 1873-1883, Warszawa

Album widoków i okolic Warszawy rysowane i litografowane z natury przez J. Ceglińskiego

i A. Matuszkiewicza, Warszawa 1859

Album zawierające widoki brzegów Wisły dedykowane JW. Andrzejowi Hr. Zamojskiemu. Litografowane przez Maxymiliana Fajansa, seria 1, 1854, Warszawa

Buszard L., 1861, Albumy malownicze, „Biblioteka Warszawska”, t. 1, s. 151-155

L. D., 1887, Nowe książki. Klejnoty Miasta Krakowa, „Czas”, nr 281, s. 3

Widoków miasta Krakowa i jego okolic, zdjętych podług natury przez J. N. Głowackiego, wraz z opisami historycznymi, oraz plan miasta i mapa geograficzna Okręgu według rysunków z natury wykształconego w Wiedniu malarza, pejzażysty Jana Nepomucena Głowackiego, 1836, Kraków

Galicya w obrazach czyli galeria litografowanych okolic i najznakomitszych zabytków Galicji z opisem obrazów w języku polskim i niemieckim, 1837–1839, Wydawnictwo Pillerów, Lwów

Klejnoty Miasta Krakowa. Dwadzieścia cztery widoków w chromolitografiach podług oryginalnych

akwarel Juliusza Kossaka i Stanisława Tondosa z tekstem historycznym prof. Władysława Łuszczkiewicza oraz z przedmową Dr. Maryana Sokołowskiego profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1886, Kraków

Ofiarowane Jaśnie Wielmożnemu Hrabi Augustowi Zamoyskiemu Album Lubelskie. Rysował z natury A. Lerue. Poszyt [I-XII], 1857-1859, Warszawa

Okolice Galicyi Macieja Bogusza Stęczyńskiego, 1847, Lwów.

Raczyński E., Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego

i gnieźnieńskiego, 1842-1843, t. 1–2, Poznań.

Stroobant F., Starożytne gmachy Krakowa, 1862, Litografia „Czasu”, Kraków

Widoki Lwowa, 1830, Wydawnictwo Pillerów, Lwów

Widoki Miasta Wilna i jego okolic w Wilnie Litografii J. Oziembłowskiego, 1843, Litografia J. Oziembłowskiego, Lwów

Vogel Z., 1806, Zbiór widoków sławniejszych pamiątek narodowych, jako zwalisk, zamków, świątyń, nagrobków, starożytnych budowli, i miejsc pamiętnych w Polsce, Warszawa

Widoki Warszawy rys. z natury przez Gersona i Lerue, 1852, Paryż.

Wilanów. Album widoków i pamiątek oraz kopje obrazów z Galeryi Willanowskiej wykonane

na drzewie w Drzeworytni Warszawskiej z dodaniem opisów skreślonych przez Dra H. Skimborowicza i W. Gersona, 1877, Warszawa

Zbiór naypiękniejszych i nayinteresowniejszych okolic Galicyi, 1823, Wydawnictwo Pillerów, Lwów

Zbiór widoków celniejszych ogrodów w Polsce, Lwów 1825–1827

Banach J., 1967, Zygmunta Vogla „Zbiór widoków sławniejszych pamiątek narodowych” z roku 1806: początki historyzmu i preromantyzmu w polskiej ilustracji, [w:] Romantyzm. Studia nad sztuką drugiej połowy wieku XVIII i wieku XIX. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1963, Warszawa, s. 129–147

Banach J., 1976, Michała Stachowicza „Monumenta Regum Poloniae Cracoviensia”, „Folia Historiae Artium”, t. 12, s. 131–157.

Banach J., 1980, Kraków malowniczy, O albumach z widokami miasta w XIX wieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków

Barańska I., 2013, Album Kaliskie Edwarda Staweckiego - nietypowy album malowniczy, „Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne i Edytorskie”, nr 5, s. 51-66

Bratuń M., 2014, Grand Tour-narodziny, rozwój, zmierzch, [w:] Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. A. Roćko, Pałac w Wilanowie, Warszawa, s. 21-30

Budzińska E., Jana Henryka Müntza podróże malownicze po Polsce i Ukrainie (1781-1783). Album ze zbiorów Gabinetu Rycin BUW, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1982

Dudek D., Pojęcie turystyki w polskiej tradycji terminologicznej, 2008, „Folia Turistica”, nr 19, s. 27-74

Gasiunas V., 1990, Zakład litograficzny Jozefa Oziembłowskiego w Wilnie (1833–1863), „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 52, nr 3–4, s. 341–347

Jakimowicz I., 1997, Pięć wieków grafiki polskiej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa

Jaworska J., 1972, Album Wileńskie i jego wydawca Jan Kazimierz Wilczyński w świetle korespondencji z Konstantym Świdzińskim, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. 16, s. 289–405

Jaworska J., 1976, Album Wileńskie w zbiorach graficznych Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. 20, s. 21–404

Kaczanowska M, 1968, Napoleon Orda twórca widoków architektonicznych. Zarys życia i twórczości, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. 12, s. 115–159

Kamionka-Straszakowa J., 1988, „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Kraków

Kowalczyk J.,2009, Początki państwowej inwentaryzacji zabytków w Europie, [w:] Kazimierza Stronczyńskiego

opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844–1855), t. 1, oprac. J. Kowalczyk, Warszawa,

s. 297–299

Krakowski P., 1978, Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu, „Folia Historiae Artium”, t. 14, s. 103-129

Krasny P., 2009, Wprowadzenie, [w:] Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne, red. P. Krasny i D. Ziarkowski, Proksenia, Kraków, s. 5-8

Krejča A., 1984, Techniki sztuk graficznych. Podręcznik metod warsztatowych i historii grafiki artystycznej, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa

Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., 2012, Krajoznawstwo. Teoria i metodyka, Proksenia, wyd. 2 uzupełnione, Kraków

Kulczycki Z., 1977, Zarys historii turystyki w Polsce, wyd. 3, „Sport i Turystyka”, Warszawa

Kurzątkowski M., 1965, „Album Lubelskie” Adama Lerue a „Inwentaryzacja Stronczyńskiego”, „Przegląd Lubelski”, t. 1, s. 147–176

Kurzątkowski M., 2000, „Album Lubelskie” Adama Lerue jako źrodło ikonograficzne, [w:] Ikonografia

dawnego Lublina. Materiały sesji, red. Z. Nestorowicz, 24 kwietnia 1999, Lublin, s. 52–57

Lewan M., 2004, Zarys dziejów turystyki w Polsce, Proksenia, Kraków

Lewicki K., 1964, Pamiętniki Żegoty Paulego z wędrówek po Galicji, „Roczniki Biblioteczne”, z. 1/2, s. 256–303

Łysiak W., 2003, „Voyage pittoresque ku stacji „album malownicze”, [w:] W. Łysiak, Empireum, t. 2, Warszawa

Małkiewicz A., 2005, Z dziejów polskiej historii sztuki. Studia i szkice, Kraków

Mączak A., 2008, Turystyka europejska: wieki XVI-XIX, „Folia Turistica”, nr 19, s. 5-26

Opałek M., 1958, Litografia lwowska 1822-1860, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

Piwocki K., 1955, Rozwój badań nad sztuką narodową i zagadnienie starożytnictwa, Warszawa

Początki turystyki w Polsce w malarstwie i grafice XIX wieku, Muzeum Sportu i Turystyki,

Warszawa–Zakopane 1973/1974

Prószyńska-Bordas H., 2016, Krajoznawstwo. Tradycja i współczesność, Difin, Warszawa

Skotniczna E., 2013, Popularyzacja zabytków ojczystych w grafice polskiej XIX wieku, „Ochrona Zabytków”, nr 1-4, s. 325-345

Skotniczna E., 2016, Kreowanie zabytków architektury na atrakcje turystyczne w dziewiętnastowiecznych albumach malowniczych, [w:] Monografia naukowa. Z dziejów wychowania fizycznego, sportu i turystyki w Polsce i w Europie, red. J. Kosiewicz, E. Małolepszy, E. Drozdek-Małolepsza, Częstochowa, s. 281-294

Skotniczna E., 2018, Widoki architektury w grafice XIX wieku. Z problematyki kształtowania kanonu zabytków narodowych, Attyka, Kraków

Ślesiński W., 1956, Starożytnictwo małopolskie w latach 1800-1863, [w:] Sztuka i krytyka. Materiały do studiów i dyskusji z zakresu teorii i historii sztuki, krytyki artystycznej oraz badań nad sztuką, r. 7, nr 1-2, Warszawa, s. 255-284

MacCannell D., 2005, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. E. Klekot, A. Wieczorkiewicz, Warszawa. Socha G., 1988, Andriolli i rozwój drzeworytu w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

Sroczyńska K., 1980, Podróże malownicze Zygmunta Vogla, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa

Świętosławska A., 2018, W orbicie Wiednia. Antoniego Langego i Jana Nepomucena Głowackiego widoki Galicji, [w:] Sztuka pograniczy. Studia z historii sztuki, red. L. Lameński, E. Błotnicka-Mazur, M. Pastwa, Lublin, s. 331-349

Sztuka i podróżowanie. Studia teoretyczne i historyczno-artystyczne, 2009, red. P. Krasny i D. Ziarkowski, Proksenia, Kraków

Matuszyk A., 2003, Pedagogika turystyki jako stosowana aksjologia podróży, [w:] Nauki o Turystyce. Studia i Monografie, nr 7, cz. 1, red. R. Winiarski, Kraków

Słownik języka polskiego, 1808, S. B. Linde, t. 1, cz. 2, Warszawa

Słownik języka polskiego, 1861, oprac. A. Zdanowicz i in., Wilno

Stasiak B., Włodarczyk A., Śledzińska J., 2016, Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa, [w:] Współczesne oblicza krajoznawstwa, red. A. Stasiak, J. Śledzińska, A. Włodarczyk, wyd. PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 9-27

Stepnowska T. A., 1975, Podróże historyczne J. U. Niemcewicza, jako przykład wczesnoromantycznego piśmiennictwa o sztuce. Praca magisterska napisana pod kierunkiem doc. dr hab. Jerzego Kowalczyka, Warszawa 1975. Archiwum UW

Szpociński A., 2008, Miejsca pamięci (lieux de mémoire), „Teksty Drugie”, nr 4, s. 11-20. Tessaro-Kosimowa I., 1978, Warszawa w starych albumach, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa

Werner J, 1972, Technika i technologia sztuk graficznych, Wydawnictwo Literackie, Kraków

Widoki architektoniczne w malarstwie polskim 1780-1880. Katalog, 1964, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa

Wiśniewski W. W., 2006, Stęczyński (1814–1890). Pierwszy miłośnik Tatr, Beskidów i Sudetów, Wydawnictwo Promo, Kraków.

Ziarkowski D., Zabytki a turystyka. Studium poświęcone historii naukowego i krajoznawczego poznawania Doliny Prądnika, 2011, Proksenia, Kraków

Ziarkowski D., 2012, Turystyka i sztuka-wzajemne relacje z perspektywy semiotycznej, „Turystyka Kulturowa”, nr. 5, s. 22-37

Ziarkowska J., Ziarkowski D., 2018, Ars longa, vita brevis… Co historyk sztuki ma do zakomunikowania badaczowi turystyki, „Turystyka Kulturowa”, nr 5, s. 123-141

Ziarkowski D., 2018, Przewodniki a rozwój nowoczesnej turystyki w XIX wieku, „Turystyka Kulturowa”, nr 7, s. 23-42

Zieliński A.,1987, Romantyczne wędrówki po Galicji, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź


Odniesienia

  • Obecnie brak jakichkolwiek odniesień.


Copyright (c) 2020 Ewa SKOTNICZNA


Copyright ©  Turystyka Kulturowa 2008-2024. ISSN 1689-4642