Rola krajoznawstwa w ochronie dóbr kultury – tradycje i wyzwania współczesności

Joanna Ziarkowska, Dominik Ziarkowski

Abstrakt


Od końca XVIII wieku w różnych krajach Europy zaznaczył się nurt dążący do wszechstronnego poznania rodzimej historii, pamiątek kultury oraz przyrody. W kolejnym stuleciu zaczęły powstawać specjalnie w tym celu powoływane organizacje, które umożliwiały ich członkom udział w wycieczkach, spotkaniach oraz podejmowanie różnych działalności na rzecz poznawania i popularyzacji wiedzy o swoim regionie. Tworzenie podobnych organizacji na ziemiach polskich było utrudnione ze względu na podział kraju na zabory. W 1873 roku udało się jednak powołać w Galicji Towarzystwo Tatrzańskie, a w roku 1906 powstało w Warszawie Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Wśród istotnych celów swojej działalności organizacje te wskazywały opiekę nad zabytkami, a także gromadzenie zbiorów i tworzenie muzeów regionalnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku aktywność tych stowarzyszeń mogła objąć obszar całego kraju, a w 1950 roku połączyły się one tworząc Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, które działa do czasów współczesnych.

Celem artykułu jest ukazanie wkładu polskiego ruchu krajoznawczego w ochronę dóbr kultury. Zagadnienia te zostały przedstawione w układzie chronologicznym oraz problemowym, skupiając się przede wszystkim na takich kwestiach, jak tworzenie muzeów, ochrona zabytków oraz ich inwentaryzacja. Zaprezentowano również uwagi dotyczące współczesnych wyzwań w zakresie ochrony spuścizny kulturowej, jakie stają przed krajoznawcami. Problemy z finansowaniem działalności Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, a także zmniejszająca się liczba członków tej organizacji doprowadziły m.in. do utraty wielu muzeów prowadzonych przez Towarzystwo, a także do zaniechania części podejmowanych wcześniej inicjatyw. Wydaje się, że do niektórych z nich warto byłoby powrócić (na przykład do organizacji wspólnych zjazdów i szkoleń z wojewódzkimi konserwatorami zabytków). Biorąc pod uwagę realne możliwości główny wysiłek krajoznawców powinien być jednak ukierunkowany na zachowanie obecnych placówek muzealnych prowadzonych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, a także na działalność edukacyjną mającą na celu uświadamianie turystom wartości tkwiących w dziedzictwie kulturowym. Dużą rolę do odegrania w tym zakresie mają zwłaszcza przewodnicy turystyczni.


Słowa kluczowe


krajoznawstwo; ochrona dóbr kultury; muzealnictwo; inwentaryzacja krajoznawcza

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Bijak S., 2016, Krajoznawstwo AD 1906 i AD 2016 – tradycyjne treści w nowoczesnej formie, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 29–36

Cichy W., 1990, Muzea i izby regionalne Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa

Cybulski P., Partyka J., 2022, Muzeum Regionalne PTTK w Olkuszu na tle działalności muzeów regionalnych PTTK w Polsce, „Ziemia”, R. 68, s. 337–348

Danowski A., 2016, Komisja Opieki nad Zabytkami ZG PTTK, 2016, dokument elektroniczny datowany na 19.11.2016, dostępny na stronie: https://pttk.pl/opieka-nad-zabytkami/opieka-nad-zabytkami-publikacje/350-komisja-opieki-nad-zabytkami-zg-pttk.html [5.06.2023]

Gaj J., 2006, Dzieje turystyki w Polsce, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa

Herndon Ch. M., 2007, The History of the Architectural Guidebook and the Developmnent of an Architectural Information System, A Thesis Presented to the Academic Faculty, Georgia Institute of Technology, dokument elektroniczny dostępny na stronie: https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=d5dd4f517b7bb22238a9c26335078c12c3e4964e [10.05.2023]

Janowski A., 1931, Garść wspomnień, „Ziemia”, R. 16, nr 23–24, s. 336–338

Janowski A., 1936, W Ogrodzieńcu, „Ziemia”, R. 26, nr 5, s. 121

Jędrzejczyk K. J., 2006, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906–1950). Zarys dziejów, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku, Włocławek

Kapłon J., 2018, Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie, Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (1873–1950). O miscellaneach statutowych i nie tylko, [w:] P. Cybula (red.), Prawne aspekty podróży i turystyki – historia i współczesność. Prace poświęcone pamięci profesora Janusza Sondla, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 257–270

Kowalski J. S., 1998, 35-lecie Muzeum Regionalnego PTTK im. Wł. Kowalskiego w Dobczycach, [w:] W. A. Wójcik (red.), Ochrona zabytków w działalności TT, PTT i PTTK. W 125-lecie istnienia. Materiały z seminarium w Krakowie i Dobczycach dnia 19 i 20 września 1998 r., Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków, s. 89–103

Kruczek Z., Bukowska A., 2016, Współczesne formy i techniki popularyzacji wiedzy krajoznawczej w przewodnictwie turystycznym i pilotażu wycieczek, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 215–227

Kruczek Z., Kurek A., Nowacki M., 2012, Krajoznawstwo. Teoria i metodyka, wydanie II uzupełnione, Proksenia, Kraków

Kulczycki Z., 1982, Historia turystyki, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa

Łęcki W. (red.), 2002, Inwentaryzacja krajoznawcza Polski: założenia programowe i organizacyjne. Wytyczne realizacji, ZG PTTK, Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK, Bydgoszcz

Majdak P., Świder B., 2016, Geocaching jako nowoczesna forma aktywności krajoznawczej, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 115–124

Małkowska-Holcerowa T., 1986, Ruiny zamku Tenczyńskiego we wsi Rudno (miejskie województwo krakowskie). Dokumentacja historyczna, Kraków, maszynopis przechowywany w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Krakowie, nr inw. 11.949/86

Małkowska-Holcerowa T., Holcer Z., 1987, Zamek w Smoleniu (woj. katowickie). Opracowanie historyczne wykonane na zlecenie Wojewódzkiego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Katowicach, Kraków, maszynopis przechowywany w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Krakowie, nr inw. 3061

Mazurski K. R., 2007, Krajoznawstwo PTTK 1950–2005. Zarys historyczny, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław

Midura F., 1990, Muzea regionalne Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, [w:] W. Cichy, Muzea i izby regionalne Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 5–8

Midura F., 1992, Muzea regionalne w PTTK, „Muzealnictwo”, nr 34, s. 23–28

Midura F., 2002, Muzea krajoznawcze, [w:] E. Siurawska (red.), Muzea regionalne w Polsce: historia i współczesność. Materiały sesji zorganizowanej w 180. rocznicę powstania muzeum w Płocku przez Szkołę Wyższą im. Pawła Włodkowica w Płocku, Muzeum Mazowieckie w Płocku i Zarząd Główny Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w dniach 17–18 października 2001 r., Wydawnictwo Naukowe Novum sp. z o.o., Płock, s. 17–26

Midura F., 2004, Społeczna opieka nad zabytkami na ziemiach polskich do 1918 roku, Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Warszawie, Warszawa

Mikos von Rohrscheidt A., 2011, Sylabus miejsc, czyli jak atrakcyjnie pokazać miasto współczesnemu turyście kulturowemu, [w:] Z. Kruczek (red.), Piloci i przewodnicy na styku kultur, Proksenia, Kraków, s. 99–122

Miśkowiec P., 2019a, Trochę kultury, czyli muzea w PTTK – fakty nieoczywiste, cz. 1, „Beskidnik. Biuletyn Studenckiego Koła Przewodników Górskich w Krakowie”, R. 22, 2019, nr 1, s. 12–15

Miśkowiec P., 2019b, Trochę kultury, czyli muzea w PTTK – fakty nieoczywiste, cz. 2, „Beskidnik. Biuletyn Studenckiego Koła Przewodników Górskich w Krakowie”, R. 22, 2019, nr 2, s. 13–16

Niewalda W., 1969, Ruiny zamku w Korzkwi. Ekspertyza architektoniczno-historyczna, Kraków, maszynopis przechowywany w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Krakowie, nr inw. 3862/78

Nowacki M., 2005, Interpretacja dziedzictwa w pracy przewodnika i pilota wycieczek, [w:] Z. Kruczek (red.), Pilotaż i przewodnictwo – nowe wyzwania. Materiały z II Forum Pilotażu i Przewodnictwa, Proksenia, Kraków, s. 67–79

Nowacki M., Smoleńska O., 2016, Wykorzystanie metody inwentaryzacji krajoznawczej w opracowaniu planu interpretacji dziedzictwa dla regionu, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 229–240

Partyka J., 2010, Muzea dziedzictwem kulturowym Doliny Prądnika – tradycje i stan obecny, [w:] E. Lewandowska-Tarasiuk, J. P. Piotrowski, J. W. Sienkiewicz, E. Zawadzka-Kowalska (red.), Labor omnia vincit: studia z zakresu muzealnictwa, turystyki, sztuki i ochrony zabytków. Księga jubileuszowa w 70–lecie urodzin Franciszka Midury, Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa, s. 317–337

Partyka J., 2023, Wstępna koncepcja stałej wystawy w Muzeum Regionalnym im. Stanisława Jana Czarnowskiego w Ojcowie, Ojców, dokument elektroniczny udostępniony przez autora

Pasek W., 2017, Muzea PTK i PTTK w Końskich, [w:] A. Rembalski (red.), Polskie Towarzystwo Krajoznawcze prekursorem muzealnictwa na ziemi świętokrzyskiej, Muzeum Regionalne PTTK w Końskich, Kielce – Końskie, s. 55–78

Piotrowski J. P., 2012, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze w latach 1950–1989, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa

Piotrowski J. P., 2016, 110 lat krajoznawstwa polskiego. Tradycje i nowe wyzwania, katalog wystawy, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Warszawa

Prószyńska-Bordas H., 2016, Krajoznawstwo. Tradycja i współczesność, Difin, Warszawa

Rycerski T., 1990, Inwentaryzacja krajoznawcza Polski, „Ziemia”, R. 36, s. 233–242

Sprawozdanie zbiorcze ze stanu organizacyjnego oraz działalności programowej Zarządu Głównego PTTK w roku 2022, 2023, dokument elektroniczny przekazany przez ZG PTTK

Stasiak A., Sledzińska J., Włodarczyk B., 2016, Wczoraj, dziś i jutro krajoznawstwa, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 9–27

Staszak A. M., 2016, Krajoznawstwo a rzeczywistość nie tylko rozszerzona, [w:] A. Stasiak, J. Śledzińska, B. Włodarczyk (red.), Współczesne oblicza krajoznawstwa, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa, s. 85–95

Statut Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (tekst jednolity, uwzględniający zmiany uchwalone 7 kwietnia 2018 r. przez Nadzwyczajny Zjazd PTTK), 2018, dokument elektroniczny dostępny na stronie: https://pttk.pl/o-nas/o-nas-statut.html [20.05.2023]

Szymański S., 1990, Muzea Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego 1906–1950, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa

Świerz L., 1877, Sprawozdanie z czynności Towarzystwa Tatrzańskiego, „Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego”, t. 2, 1877, s. 3–7

Twaróg Z., 2006a, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze – „Ministerstwo polskości”, [w:] J. Partyka (red.), W cieniu zamczyska B0nerów. W setną rocznicę utworzenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906–2006), Małopolsko-Śląski Komitet Obchodów 100-lecia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Ojców, s. 51–60

Twaróg Z., 2006b, Odznaki Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, [w:] J. Partyka (red.), W cieniu zamczyska B0nerów. W setną rocznicę utworzenia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (1906–2006), Małopolsko-Śląski Komitet Obchodów 100-lecia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Ojców, s. 105–108

Ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury (DZ.U. 1962, nr 10, poz. 48)

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2022, poz. 840)

Wójcik W. A., 1998, Działalność i dorobek TT i PTT w dziedzinie ochrony dóbr kultury i opieki nad zabytkami, [w:] W. A. Wójcik (red.), Ochrona zabytków w działalności TT, PTT i PTTK. W 125-lecie istnienia. Materiały z seminarium w Krakowie i Dobczycach dnia 19 i 20 września 1998 r., Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, Kraków, s. 3–11

Ziarkowski D., 2011, Zabytki a turystyka. Studium poświęcone historii naukowego i krajoznawczego poznawania Doliny Prądnika, Proksenia, Kraków

Ziarkowski D., 2014, Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Problemy konserwacji i udostępniania dla turystyki, Proksenia, Kraków

Ziarkowski D., 2020, Krajoznawstwo i historia sztuki – wspólne początki, [w:] J. Wojciechowska, M. Makowska-Iskierka (red.), Krajoznawstwo a turystyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 75–91

Żmudziński J., 1970, Cele, formy i metody inwentaryzacji krajoznawczej, „Regionalizm Krajoznawczy”, z. 4, s. 1–16

https://konskie.travel/informator_turystyczny/zabytki/muzeum_regionalne_pttk_w_konskich, [15.05.2023]

https://regionwielkopolska.pl/turystyka/gry-terenowe/questy/ [13.06.2023]

https://muzeumkrakowa.pl/oddzialy/historia-10 [15.05.2023]

https://pttk.pl/menu-turysty-muzea-regionalne.html [15.05.2023]

www.pttk.kalisz.pl/banner [3.06.2023]

www.pttk.kalisz.pl/kwesta [12.06.2023]




DOI: http://dx.doi.org/10.62875/tk.v2i127.1418

Odniesienia

  • Obecnie brak jakichkolwiek odniesień.


Copyright (c) 2023 Joanna Ziarkowska, Dominik Ziarkowski

Instytucja sprawcza:

Instytut Sportu, Turystyki i Żywienia Uniwersytetu Zielonogórskiego

      

Logo UZ / Biuro Promocji

 
 
 
 
 
 

Bazy czasopism


Copyright ©  Turystyka Kulturowa 2008-2024. ISSN 1689-4642