Woda jako element krajobrazu miast

Beata Raszka, Krzysztof Kasprzak

Abstrakt


Obszary nadrzeczne są we wszystkich kulturach uważane za tereny niezwykłe,
a spośród wszystkich miejsc zamieszkania przez ludzi miasta położone nad rzekami są szczególne. Wynika to zarówno z przyrodniczych walorów rzeki i jej doliny połączonych z miejską przestrzenią, z założeń urbanistyczno-architektonicznych, często odznaczających się unikatowymi walorami kulturowymi, jak i specyficznych funkcji miast nadrzecznych. Woda jest największą ozdobą obszarów zurbanizowanych, czynnikiem akcentującym i podnoszącym walory estetyczne krajobrazu, czynnikiem stwarzającym wyjątko­we możliwości aranżacji i ważnym elementem dziedzictwa kulturowego wielu miast. Dotyczy to także urządzeń technicznych związanych w różny sposób z wodą (mosty, nabrzeża, fontanny, wodociągi, wodne wieże ciśnień). Szczególne efekty w kształtowaniu krajobrazu miejskiego uzyskuje się przez zespolenie wody z zielenią i architekturą, m.in. wprowadzanie błękitno-zielonej infrastruktury. Rzeka kształtuje miasto,  które decyduje jednocześnie  o jej postrzeganiu i funkcjach. Zmieniające się wraz z upływem czasu uwarunkowania gospodarcze, polityczno-społeczne, kulturowo-cywilizacyjne i krajobrazowo-przestrzenne wyznaczają nowe relacje i kierunki rozwoju terenów położonych nad rzeką. Procesom rewitalizacji terenów nadrzecznych i ich harmonijnego włączania się w przestrzeń miasta sprzyja coraz powszechniejsza świadomość społeczna konieczności ochrony dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego i cywilizacyjnego. Brak jest jednak przełożenia na podejmowane decyzje polityczne, gospodarcze i praktyczną skuteczność prawa. Prawo i uznanie rzeki za cenne dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe wcale nie gwarantuje jego ochrony. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale dziedzictwem, które musi być chronione. Obecne priorytety naszego państwa związane z gospodarką wodną są jednak jednoznacznie utylitarne. Rządowe programy, plany, polityki oraz planowane i prowadzone inwestycje hydrotechniczne
w ogóle nie służą ochronie zasobów wodnych oraz zapewnieniu dostępu do czystej wody. Rzeki nie są w żadnym zakresie traktowane jako dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe, źródło czystej wody dla ludzi oraz miejsce występowania różnych ekosystemów. To tylko szlaki transportowe, woda dla energetyki oraz odbiorniki ścieków. W miastach niezbędne są  skoordynowane działania na rzecz poprawy warunków hydrologicznych, ukierunkowane zwłaszcza  na procesy spowolnienia krążenia wody w krajobrazie miejskim. Problem dostępności do wody nie jest tylko problemem technicznym. To także kwestia edukacji i kultury, bowiem nie ma obecnie nadal świadomości ważności ochrony zasobów wodnych i ich znaczenia dla zachowania cywilizacji i kultury. Szczególnie niewielka jest edukacja dotycząca rzek, ich roli kulturowej i świadomości dziedzictwa. Potrzeba szerokiej edukacji dotyczącej wartości krajobrazów kulturowych, w tym krajobrazów nadrzecznych. Dotyczy to także przyczyn i skutków ich degradacji i bezmyślnego niszczenia oraz sposobów ich ochrony.


Słowa kluczowe


krajobraz nadrzeczny; rzeka jako dziedzictwo przyrodniczo-kulturowe; zmiany stosunków wodnych; błękitno-zielona infrastruktura

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Affelt W. J., 2010, Estetyka zabytku techniki, [w]: Dziedzictwo postindustrialne i jego kulturotwórcza rola. Cz. 2, St. Januszewski (red.), Fundacja Hereditas, Warszawa, s. 13-50

Angiel J., 2012, Rzeka i jej przestrzeń – percepcja sfer profanum i sacrum, [w:] Sacrum w krajobrazie, „ Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 17, s. 190-121

Angiel J., 2021, Dziedzictwo kulturowe nadrzecznych krajobrazów oraz flisactwa na przykładzie flisu Biebrzą, „Ziemia”, t. 67, s. 267-292

Armson D., Stringer P., Ennos A.R. 2012, The effects of tree shade and grass on surface and globe temperatures in an urban area, „Urban Forestry and Urban Greening”, no. 11 (3), s. 245-255

Burges S. J., Stoker B. A., Wigmosta M. S., Moeller R. A., 1989, Hydrological information and analyses required for mitigating hydrologice effects of urbanisation, University of Washington, Department of Civil Engineering, Water Resources, Series Technical Report, nr 17, 131 s

Cook C., Bakker K., 2011, Water Governance in Canada: Innovation and fragmentation, “International Journal of Water Resources Development”, no. 27 (2), s. 275-289

Denison E., Stewart I., 2016, Jak czytać mosty. Konstrukcje łączące stulecia, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa, 256 s

Drapella-Hermansdorfer A., 1998, Nadrzecze bulwary, [w]: Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, J. Kułtuniak (red.), Wydawca „Śląsk” sp. z o.o., Katowice, s. 139-159

Gadomska W., 2008, Walory krajobrazowe rzeki Łyny w Olsztynie i ich wykorzystanie w planowaniu zagospodarowania przestrzennego obszarów nadrzecznych, [w:] Zarządzanie krajobrazem kulturowym, U. Myga-Piątek i K., Pawłowska (red.), „Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”, nr 10, s. 27-34

Gibson C., 2010, Jak czytać symbole. Język symboli w różnych kulturach, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa, 256 s

Goderska H., 2023, Strategia zagospodarowania wód opadowych w Polsce, „Wodociągi – Kanalizacja”, nr 4 (230), s. 14-17

Griffiths J., Binley A., Crook N., Nutter J., Young A., Fletcher S., 2006, Streamflow Generation in the Pang and Lambourn Catchments, Berkshuire, UK, „Journal of Hydrology”, no. 330, s. 71-83

Gryglewska A., 1992, Architektura wież wodnych województwa katowickiego, „Ochrona Zabytków”, nr 45/1-2 (176-177), s. 48-58

Grygoruk M., Szulczewska B., 2020, Znaczenie zieleni w poprawie warunków hydrologicznych w mieście, [w]: Zieleń, woda, infrastruktura techniczna – bez granic. Tom I. O znaczeniu zieleni w miastach, B. Szulczewska, A. Stankowska (red.), Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa-Kraków. s. 38-46

Ilnicki P., Farat R., Górecki K., Lewandowski P., 2012, Mit stepowienia Wielkopolski w świetle wieloletnich badań obiegu wody, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. 398 s

Iwaszuk E., Rudik G., Duin L., Mederake L., McKenna D., Naumann S., 2019, Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach. Katalog techniczny, Ecologic Institute, Fundacja Sendzimira, Berlin – Kraków, 104 s

Jałowiecki B., 1998, Przestrzeń społeczna rzek [w:] Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, J. Kułtuniak (red.), Wydawca: „Śląsk” sp. z o.o., Katowice, s. 127-137

Janucha-Szostak A., 2013, Nadrzeczne parki w układzie hydrograficznym, „Zieleń Miejska”, 5 (73), s. 37-40

Kaniecki A., 2004, Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań, 724 s

Kasprzak K., Raszka B., 2018, Woda – kult i symbol, [w]: Zaopatrzenie w wodę, jakość i ochrona wód, Z. Dymaczewski, J. Jeż-Walkowiak, M. Nowak i A. Urbaniak (red.), Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych Oddział Wielkopolski, Poznań, s. 89-114

Kasprzak K., Raszka B., 2019, Planowany rozwój polskich dróg wodnych zagrożeniem dla kulturowych usług rzek, „Turystyka Kulturowa”, nr 6, s. 46-60

Kępski M., 2022, Dziedzictwo rzeki (rozpoznanie wstępne), „Teksty Drugie”, nr 4, s. 52-69

Konrad C. P., Booth D. B., 2002, Hydrologoic trends associated with urban development in western Washington streams, United States Geological Survey Water Resources Investigations Report 02-4040, Tacoma, Washington

Kowalczak P., 2015, Zintegrowana gospodarka wodna na obszarach zurbanizowanych. Część pierwsza: Podstawy hydrologiczno-środowiskowe, Wydawnictwo ProDRUK, Poznań, 306 s

Kowalczyk A., 2023, Wody opadowe, czyli nadmiar i niedobór H2O, „Wodociągi – Kanalizacja”, nr 4 (230), s. 18-22

Kowalik A., 2005, Zmiany sieci hydrograficznej na obszarze Poznania w latach 1945-2000, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa, 76 s

Krajobrazy Wielkopolski. Miasta, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 2022, 124 s

Larson M. G., Booth D.B., Morley S. A., 2001, Effectiveness of large woody debris in stream rehabilitation projects in urban basins, „Ecological Engineering”, no. 18, s. 2121-222

Levine J. M., 2008, Biological Invasions, „Current Biology”, no. 18, s. 57-60

Mielicki K., 2023, Idea miasta gąbki, „Zieleń Miejska”, nr 1 (185), s. 12-15

Naumann S., McKenna D., Iwaszuk E., Freundt M., Mederke L., 2020, Błękitno-zielona infrastruktura dla łagodzenia zmian klimatu w miastach. Narzędzia strategiczne, Ecological Instuitute i Fundacja Sendzimira, Berlin, Kraków, 86 s

Nowakowski R., 2011, Wrocławskie wodociągi i kanalizacja. Od przeszłości do współczesności, Wydawnictwo C2, Wrocław, 300 s

Orłowski B., 2010, Po co nam historia techniki? [w:] Dziedzictwo postindustrialne i jego kulturotwórcza rola. Cz. 2, St. Januszewski (red.), Fundacja Hereditas, Warszawa, s. 131-194

Pancewicz A., 2002, Rzeka w przestrzeni miejskiej. Próba określenia wzajemnych relacji, [w:] Rzeki. Kultura – cywilizacja – historia, J. Kułtuniak (red.), Wydawca „Śląsk” sp. z o.o., Katowice, s. 255-275

Pluta K., 2002, Przekształcenia krajobrazu kulturowego Skarpy Warszawskiej na obszarach granicznych m. st. Warszawy w południowej części miasta, „Architektura Krajobrazu”, nr 32-4, s. 48-54

Poznań – 150 lat wodnej tradycji. Od poznańskich wodociągów i kanalizacji do Aquanetu 1865-2015, AQUANET SA, Poznań 2015, 170 s

Raworth K., 2021, Ekonomia Obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa, 356 s

Ristujczina L., 2021, Canaletto. Mistrz miejskiego pejzażu, Wydawnictwo Dragon, Bielsko-Biała, 400 s

Spadło K., Basińska P., Jadach-Sepioło A., Muszyńska-Jeleszyńska D., Goślicka B., Kosiba E., Majchrzak M., Kaźmierak T., 2020, Zieleń, woda, infrastruktura techniczna – bez granic. Tom III. Błękitna infrastruktura w procesach rewitalizacji, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa-Kraków. s. 38-46

Steffen W., Persson Å., Deutsch L., Zalasiewicz J., Williams M., Richardson K., Crumley C., Crutzen P., Folke C., Gordon L., Molina M., Ramanathan V., Rockström J., Scheffer M., Schellnhuber H. J., Svedin U., 2011, The Anthropocene. From Global Change to Planetary Steward-ship, „AMBIO”, vol. 409, no. 7, s. 739-761

Wodociągi i kanalizacja M. St. Warszawy 1886-1936, Wydawnictwo Wodociągów i Kanalizacji M. St. Warszawy, 1937, 615 s

Wodziczko A., 1947, Stepowienie Wielkopolski, „Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN”, Ser. B, nr 10 (4), s. 137-234

Żelichowski R., 2002, Lindleyowie. Dzieje inżynierskiego rodu, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa, 811 s

Żelichowski R., Weszpiński P. E., 2016, Plan Warszawy. Plan niwelacyjny miasta Warszawy. Zdjęcie pod kierunkiem Głównego Inżyniera W.H. Lindleya, Ze zbiorów kartograficznych Muzeum Warszawy, Muzeum Warszawy, 338 s

Audyt Krajobrazowy Województwa Wielkopolskiego. Samorząd Województwa Wielkopolskiego, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, 2023

Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Dz. Urz. WE L 327 z 22.12.2000, str. 1 – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 5, str. 275, z późn zm

Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r., Dz. U. z 2006 r. Nr 14, poz. 98

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu, Dz. U. z 2022 r. poz. 503, tj

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U. poz. 774

Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, Dz. U. z 2022 r. poz. 2625, tj. z późn. zm

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 stycznia 2012 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya”, Dz. U. poz. 64

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych, Dz. U. poz. 394, z późn.zm

Uchwała Nr LI/1000/23 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 marca 2023 r. w sprawie uchwalenia Audytu Krajobrazowego Województwa Wielkopolskiego

Biała księga polskich rzek. Lekcje płynące z katastrofy odrzańskiej, Fundacja ClientEarthPrawnicy dla Ziemi Warszawa, marzec 2023 (https://www.clientearth.pl/media/enpbr451/2023-03-21-biala-ksiega-polskich-rzek-raport.pdf; data dostępu: 30.04.2023)

Lejcuś K., Burszta-Adamiak E., Dąbrowska J., Wróblewska K., Orzeszyna H., Śpitalniak M., Misiewicz J., 2021, Katalog dobrych praktyk – zasad zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi pochodzącymi z nawierzchni pasów drogowych, Urząd Miejski we Wrocławiu, Departament Zrównoważonego Rozwoju, Wydział Wody i Energii.

(https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/files/dokumenty/41756/zlap-deszcz-katalog-dobrych-praktyk-cz1.pdf; data dostępu: 30.04.2023)

Lejcuś K., Burszta-Adamiak E., Wróblewska K., Orzeszyna H., Śpitalniak M., Marczak D., Misiewicz J., Dobrzańska J., 2021, Katalog dobrych praktyk – zasad zrównoważonego gospodarowania wodami opadowymi na obszarze zabudowanym, Urząd Miejski we Wrocławiu, Departament Zrównoważonego Rozwoju, Wydział Wody i Energii

(https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/files/dokumenty/41756/zlap-deszcz-katalog-dobrych-praktyk-cz2_compressed.pdf; data dostępu: 30.04.2023)

Meet the doughnut: the new economic model that could help end inequality, World Economic, April 28, 2017 (https://www.weforum.org/agenda/2017/04/the-new-economic-model-that-could-end-inequality-doughnut/; data dostępu: 30.04.2023)

Nowak M., Starecka A., Gierko A., Czyż B., Knychała A., Smyk B., 2019, Wrocławskie pola irygacyjne. Unikatowy ekosystem wymagający ochrony prawnej oraz udostępnienia mieszkańcom Wrocławia na cele rekreacyjne i edukacyjne (https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/files/dokumenty/41757/Za%C5%82_2_Wroc%C5%82awskie%20pola%20irygacyje.pdf; data dostępu: 30.04.2023)

Rękawek J. Spacer po Rzymie szlakiem fontann. 10.04.2017 (http://archeopasja.pl/2017/04/18/fontanny-rzymu/; data dostępu: 30.04.2023)

Zagospodarowanie wód opadowych i roztopowych na terenach zurbanizowanych. Informacja o wynikach kontroli Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Olsztynie, 2020 (LOL.430.003.2020, Nr ewid. 178/2020/P/20/073/LOL)

(file:///E:/Downloads/lol_p_20_073_202011261028571606382937_01.pdf; data dostępu: 30.04.2023)

http://www.malanowicz.eu/mm/pasje/architektura/industria/wieze/wieze1.htm (data dostępu: 30.04.2023)

http://wieza.koscian.pl/Historia.html (data dostępu: 30.04.2023)

http://www.zabytki.leszno.pl/Miejska_wieza_wodna.html (data dostępu: 30.04.2023)

https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/zielen-i-woda (data dostępu: 30.04.2023)

https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/studium-wroclawia-polityka-zieleni-i-srodowiska (data dostępu: 30.04.2023)

https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/files/dokumenty/41765/polityka_zieleni_i_srodowiska.pdf (data dostępu: 30.04.2023)

https://www.wroclaw.pl/zielony-wroclaw/krok-xviii-sadz-pnacza-kampania-male-kroki-wielkie-zmiany




DOI: http://dx.doi.org/10.62875/tk.v2i127.1415

Odniesienia

  • Obecnie brak jakichkolwiek odniesień.


Copyright (c) 2023 Beata Raszka, Krzysztof Kasprzak

Instytucja sprawcza:

Instytut Sportu, Turystyki i Żywienia Uniwersytetu Zielonogórskiego

      

Logo UZ / Biuro Promocji

 
 
 
 
 
 

Bazy czasopism


Copyright ©  Turystyka Kulturowa 2008-2024. ISSN 1689-4642