Polka w osiemnastowiecznym Stambule. Rzecz o Reginie Pilsztynowej i jej postrzeganiu Imperium Osmańskiego

Abstrakt

Regina Salomea Pilsztynowa to autorka jednego z najbardziej znaczących pamiętników doby oświecenia. Jej Proceder podróży i życia mego awantur, pisany w Stambule w 1760 roku, stanowi doskonałe źródło poznania nie tylko ówczesnej obyczajowości, ale również nastawienia do „innego”, odmiennego pod względem narodowościowym, kulturowym oraz religijnym. Niniejszy artykuł stanowi próbę odzwierciedlenia opisu narodu tureckiego, jego wierzeń i obyczajów z perspektywy autorki osiemnastowiecznego pamiętnika, a także skonfrontowanie jej opinii z rzeczywistością, a także innymi dziełami literatury tego okresu. Wiek XVIII to czas, w którym na terenie Rzeczypospolitej zapanowała (ponownie) moda na orientalizm jednakże zjawisko to miało charakter bardzo złożony, bowiem z jednej strony Turcja (po bitwie pod Wiedniem i po pokoju w Karłowicach) postrzegana była nie jako wróg, ale sąsiad, a nawet sojusznik, natomiast w literaturze zaobserwować można obecność wielu traktatów o charakterze antyosmańskim i antyislamskim. Były one odbiciem nieznajomości dorobku umysłowego tureckiego Wschodu, a także wszelkich uprzedzeń wynikających obawy przed nieznanym (inna kultura i przede wszystkim religia). Pamiętnik Pilsztynowej na tym tle jawi się jako dzieło niezwykłe, bowiem autorka w bardzo klarowny sposób przedstawia swoje życie na osmańskiej ziemi, a jej postrzeganie „innego” pozbawione jest wszelakich uprzedzeń i obaw. Wizja narodu tureckiego pochodzi nie z relacji z podróży, mającej swój początek i koniec, ale z opisu autentycznego życia kobiety, która zdecydowała się egzystować w obcej kulturze, nie tracąc przy tym swej indywidualności.