Rola krajoznawstwa w ochronie dóbr kultury – tradycje i wyzwania współczesności

Abstrakt

Od końca XVIII wieku w różnych krajach Europy zaznaczył się nurt dążący do wszechstronnego poznania rodzimej historii, pamiątek kultury oraz przyrody. W kolejnym stuleciu zaczęły powstawać specjalnie w tym celu powoływane organizacje, które umożliwiały ich członkom udział w wycieczkach, spotkaniach oraz podejmowanie różnych działalności na rzecz poznawania i popularyzacji wiedzy o swoim regionie. Tworzenie podobnych organizacji na ziemiach polskich było utrudnione ze względu na podział kraju na zabory. W 1873 roku udało się jednak powołać w Galicji Towarzystwo Tatrzańskie, a w roku 1906 powstało w Warszawie Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Wśród istotnych celów swojej działalności organizacje te wskazywały opiekę nad zabytkami, a także gromadzenie zbiorów i tworzenie muzeów regionalnych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku aktywność tych stowarzyszeń mogła objąć obszar całego kraju, a w 1950 roku połączyły się one tworząc Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, które działa do czasów współczesnych.

Celem artykułu jest ukazanie wkładu polskiego ruchu krajoznawczego w ochronę dóbr kultury. Zagadnienia te zostały przedstawione w układzie chronologicznym oraz problemowym, skupiając się przede wszystkim na takich kwestiach, jak tworzenie muzeów, ochrona zabytków oraz ich inwentaryzacja. Zaprezentowano również uwagi dotyczące współczesnych wyzwań w zakresie ochrony spuścizny kulturowej, jakie stają przed krajoznawcami. Problemy z finansowaniem działalności Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, a także zmniejszająca się liczba członków tej organizacji doprowadziły m.in. do utraty wielu muzeów prowadzonych przez Towarzystwo, a także do zaniechania części podejmowanych wcześniej inicjatyw. Wydaje się, że do niektórych z nich warto byłoby powrócić (na przykład do organizacji wspólnych zjazdów i szkoleń z wojewódzkimi konserwatorami zabytków). Biorąc pod uwagę realne możliwości główny wysiłek krajoznawców powinien być jednak ukierunkowany na zachowanie obecnych placówek muzealnych prowadzonych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, a także na działalność edukacyjną mającą na celu uświadamianie turystom wartości tkwiących w dziedzictwie kulturowym. Dużą rolę do odegrania w tym zakresie mają zwłaszcza przewodnicy turystyczni.